Quan Hệ Ngôn Ngữ Lạc Việt Cổ

BƯỚC ĐẦU TÌM HIỂU QUAN HỆ NGÔN NGỮ

CỦA CÁC NHÓM TỘC LẠC VIỆT CỔ

Bài viết đã 

gởi hội thảo Nghiên cứu ngôn ngữ, văn hóa, giáo dục Trung Quốc-Việt Nam tại 

Nam Ninh, Quảng Tây ngày 16/12/2011

Xem:

[guangxi.liuxue51.net];

[www.chinanews.com]; ,

I. Đặt vấn đề :

Việc các nhóm người thuộc các ngữ hệ 

khác nhau Choang, Lê (ngữ hệ Thái-Kadai), Di (ngữ hệ Hán Tạng), Việt, Mường 

(ngữ hệ Môn-Khmer) đều được sử sách Trung Quốc gọi chung là Lạc Việt hẳn 

phải có một lý do nào đó. Về văn hóa thì các nhóm này có đặc điểm nổi bật và 

dễ thấy nhất là có sử dụng trống đồng, nhưng còn về ngôn ngữ, chữ viết thì 

sao? bài viết này bước đầu sẽ chỉ ra một vài điểm chung trong ngôn ngữ của 

các nhóm tộc Lạc Việt, về chữ viết sẽ có một bài khác.

II. Một số tư liệu về quan hệ ngôn 

ngữ trong nhóm Lạc Việt:

1. Ngựa (mã 

馬):

Phần lớn các nhóm Tai-Kadai (trong đó 

tộc Choang là chính) đều gọi ngựa là "Mã", giống với tiếng Hán, nhưng vẫn có 

một số nhóm gọi khác ! Hình chụp trên cho thấy Ba Cáp và Lang Giá gọi ngựa 

là "nga", Hạn Lạp Cáp đọc là "ihɛ", người Lê gọi là "ka" (tạm không quan 

tâm tới dấu thanh).

Tra trên bản đồ Google thì Lang Giá 

郎架 

ở Quý Châu, còn Ba Cáp 

巴哈 

ở phía bắc tỉnh Quảng Tây, sát gần địa giới tỉnh Quý 

Châu chứ không gần biên giới Việt Nam, cả hai vùng này đều khá xa với vùng 

đồng bằng sông Hồng là đất bản bộ của người Việt, vậy mà lại gọi con ngựa là 

"nga" rất giống người Việt !

2. Ngủ (thụy 

睡):

Tương tự từ "ngựa" là từ "ngủ". Các 

nhóm Tai-Kaidai chính là Choang và Đồng gọi là "nin", "nun" (đọc gần như 

"nân" người Tày đọc là "nòn" (theo Từ Điển nôm Tày, Hoàng Triều Ân chủ 

biên). Nhưng An Thuận gọi là "ngka", Lục Chi và Ba Cáp gọi là "ngu", Lang 

Giá là "?u". Thủy Lạp Cáp là "ngau", Hạn Lạp Cáp là "?ow", Lê là "kau"... 

Đều có liên hệ gần với tiếng Việt "ngủ", trong đó Lục Chi và Ba Cáp trùng 

hoàn toàn với tiếng Việt "ngu" (nếu không quan tâm thanh điệu). 

Điều đáng quan tâm nữa là, An Thuận ở 

ngay gần Quý Dương thủ phủ tỉnh Quý Châu, còn đặc khu Lục Chi ở khoảng giữa 

tỉnh Quý Châu giáp với tỉnh Hồ Nam, cũng giống như An Thuận là rất xa biên 

giới Việt Nam hiện nay, còn Ba Cáp tuy ở Quảng Tây nhưng sát địa giới Quý 

Châu chứ không gần biên giới với VN (xem bản đồ : 

[www.guang.net]

Trên diễn đàn Việt học (viethoc.org) 

người viết đã dẫn trang WEB của chính người TQ ([www.12edu.cn] style="font-size: 14.0pt" lang="VI"> 

), trang đó đã gọi vùng lưu vực sông Tương ở Hồ Nam 

là "Cổ Lạc Việt Chi Địa", mà từ Lục Chi xuôi theo dòng Trường Giang không xa 

là tới vùng Tương Giang đổ vào Hồ Động Đình, là đất cổ của người Việt (Kinh) 

theo truyền thuyết.

Chú ý âm "ngka" của An Thuận có thể 

dùng làm trung gian giải thích âm "ka=ngựa" và "kau=ngủ" của người Lê ở Hải 

Nam, có thể âm cổ xưa là "ngka" và "ngkau", về sau tiếng Lê đã rụng tiền âm 

tiết "ng-".

3. Đầy (mãn 

滿):

An Thuận gọi đầy là "tei" (tây), nếu để 

ý rằng phụ âm "đ-" của tiếng Việt vốn tương ứng "t-" của tiếng Mường, còn 

bảo lưu nhiều tiếng Việt cổ, tức là thời xưa tiếng Việt đọc "đầy" là "tầy", 

thì có thể nói rằng tiếng "tây" của An Thuận hoàn toàn giống tiếng Việt Cổ.

4. Về chữ "ngưu" là "bò" hay "trâu" ?

Trích "Đồng-Thái ngôn ngữ dữ văn hóa", 

xem tài liệu tham khảo (3) :

Tư liệu sách của TQ ở hình trên thấy 

trình bày khá dài, viện dẫn tới cả âm thượng cổ (nguyên thủy Đồng Thái ngữ, 

xin tóm lược như sau:

- Thủy ngưu là con trâu được xác định 

là sản vật riêng của Lĩnh Nam, âm đọc khá thống nhất là "vai" (tiếng Choang) 

hay gần như "kuai" (tiếng Thái). 

- Hoàng ngưu tức con bò thì tên gọi có 

nhiều sai biệt.

Nhóm 1 : "po, pu, peu..." gần với "bò" 

của tiếng Việt

Nhóm 2 : "mo, mua..." gần với âm "mò", 

là con bò trong tiếng Mường

Nhóm 6 : "ngu, ngiu..." chắc do ảnh 

hưởng của tiếng Hán (ngưu 

牛, 

âm pinyin là niu).

Còn các nhóm kia khá lộn xộn, trong đó 

có nhóm Choang Liễu Giang gọi bò là "tsw" tức là gần với "tru" của tiếng 

Việt-Mường cổ, chính là con trâu, và một nhóm Choang nữa ở Vũ Minh gọi là "ɕɯ", 

cả "tsɯ" và "ɕɯ" 

đều có liên hệ ngữ âm gần với chữ "sửu" trong tên 12 con giáp.

Các thông tin trên cho thấy quan hệ móc 

nối dây truyền : Sửu=>Tru=>Trâu=>Ngưu=>Bò mà tác giả Nguyễn Cung Thông từng 

đề cập trong thuyết về "nguồn gốc VN của 12 con giáp" không phải không có 

căn cứ. 

5. Tư liệu bổ sung về tên gọi con trâu 

trong tiếng Di:

Về nhóm người Di (Bộc), vốn là nhóm tộc 

bản địa cổ xưa ở vùng trung lưu Trường Giang (Hồ Bắc và Hồ Nam), địa bàn cư 

trú khá gần nhóm Lạc Việt (có tài liệu TQ nói lưu vực Tương Giang "cổ Lạc 

Việt chi địa" cũng từng có người Di Bộc sinh sống). Ngôn ngữ nhóm này hiện 

được xếp vào họ Hán Tạng, nhưng có thể đã có nhiều tiếp xúc trao đổi với các 

nhóm Lạc Việt, ví dụ từ "ngưu 

牛" 

(trâu-bò) tiếng Di là "lɯ" (đọc gần như lu), khá gần với "t-lu", "tru", 

"trâu" trong ngôn ngữ Việt-Mường cổ, xin xem hình chụp lại từ cuốn "Trung 

Quốc thiểu số dân tộc ngôn ngữ":

Tên địa danh của các nhóm Di-Bộc cũng 

thường có tiền âm tiết "cổ", "cù", "kẻ" giống các nhóm Lạc Việt, xem phần 

dưới.

6. Thổi 

吹:

Liên Sơn và Phù Tuy gọi "xuy 

吹" 

là "tshui" gần với "thổi" của tiếng Việt (xuy hỏa=thổi lửa) .

6. Hợi, Đồn = Cúi, Lợn.

Các nhóm tộc chính trong ngôn ngữ 

Tai-Kadai đều gọi con lợn (heo, dã trư 

野猪) 

là "mu". Riêng nhóm Choang vùng Liễu Giang và Nghi Sơn gọi là "hjai" gần với 

"hợi 亥", 

theo nhà nghiên cứu Nguyễn Cung Thông thì "hợi" có nguồn gốc từ "cúi" của 

người Việt. Ngoài ra có các nhóm Ung Bắc, Khâu Bắc còn gọi dã trư là "tun", 

"tu:n", cũng gần với âm "đồn" là tiếng gọi con lợn ở một số địa phương VN.

Tra cứu địa đồ lần nữa thì Liễu Giang 

và Nghi Sơn đều ở phía bắc của Nam Ninh, thủ phủ Quảng Tây, chứ không phải ở 

vùng biên giới tiếp giáp VN.

7. Khâu Bắc gọi ba tiêu 

芭蕉 

là "chuối" (cây chuối) :

8. Vũ Minh gọi "kỵ 

騎" 

là "cưỡi":

III. Quan hệ trong các tên địa danh 

Lạc Việt.

Tư liệu từ sách “Đồng-Thái ngữ ngôn dữ 

văn hóa”, Lý Cẩm Phương, Dân tộc xuất bản xã, Bắc Kinh, 2002. Trang 

289 -290 :

Lược dịch:

Các từ chỉ địa danh Câu 

(cẩu ), Cô, Giao phân bố khắp cả đông tây của đất Bách Việt như: Câu chương, 

Câu dung, Câu ngô, Câu vô, Câu dịch, Câu dương, Câu Dũng đông, Câu dư chi, 

Câu đinh, Cô hùng di, Cô phát nhiếp phản, Cô mạc, Cô hạ, Cẩu lậu, Cô tô, Cô 

tăng, Cô miệt, Giao chỉ.

Các chữ đầu địa danh có 

lúc có thể tỉnh lược, như Câu Dịch, Câu Dũng Đông cũng viết Dịch, Dũng Đông, 

điều này cho thấy chữ “câu” là chữ đặc trưng để chỉ tên. Các chữ chỉ tên này 

có âm thượng cổ Hán ngữ là : câu=ku9, cẩu=*kugx , cô=*kag, 

giao=*kragw. Các chữ đó đều thuộc Kiến mẫu (見), 

có vận bộ gần nhau, nên âm đọc rất gần, đều là chữ ghi âm tên chỉ làng xóm 

trong các nhóm Bách Việt.

Nhóm ngữ tộc Đồng - Thái 

có nhiều thứ tiếng, mà đều gọi thôn trại là “bản”, Tráng tộc còn đọc là ka1baan3, 

âm đầu “ka1” (ke) chỉ dùng làm từ đứng đầu tên thôn trong Tráng 

ngữ (chứ không dùng đơn), hiện nay thường được viết là "gia": Gia vi, Gia 

đảng, Gia đồn, Gia phong, Gia hoà, Gia thị vân vân ...

Các kiểu địa danh này số 

lượng không thật nhiều nhưng địa vực phân bố lại rộng, nhiều khả năng là di 

tích cổ ngữ.

Tiếng Ngật Ương còn bảo 

lưu khá nhiều thành phần Đồng Thái ngữ cổ xưa, tiếng Ngật Lão trong địa danh 

cũng thêm tiền âm “qă”. Như An Thuận ở Quý Châu có “qɒ33ɳtçi 

13" (Loan tử trại), ở Bình Bá có qɒ33mpau73 

(Cẩu trường). Các âm câu, cô, giao với ka, qă khá gần nhau, chính là ghi âm 

của từ đầu chỉ địa danh vùng Bách Việt (chủ yếu là tên xóm làng).

Giao Chỉ 

阯 về sau viết Giao Chỉ 

趾, người xưa nhìn chữ mà sinh 

nghĩa, nên nói “Người phương 

Nam, ngón chân cái cong vẹo, khi đứng thẳng 

thì các ngón chân này giao nhau, nên thành danh !”. Phạm Thành Đại đời Tống 

trong “Quế hải ngu hành chí” từ rất sớm đã phê phán, bác bỏ cách giải thích 

này. Sau đời Hán tại quận Giao Chỉ cũ từng lập các huyện Giao Hưng, Giao 

Cốc, chữ Giao đó vẫn là theo từ đầu địa danh trong tiếng Bách Việt mà ra. 

Câu còn dùng làm từ đầu 

trong tên người vùng Bách Việt, như: Câu Tiễn, Câu Dư.

Các từ này với các từ chỉ 

địa danh vốn bất đồng. Đồng Thái ngữ có một số danh từ chỉ người mà chữ đầu 

có âm gần với “câu ”. Chẳng hạn như: Mao Nam có từ ka6laau4 

(trượng phu ), Thuỷ có qa3man1 (tha môn ), Ngật Lão 

có qɒ3tau5 (nam nhân ), qɒ33ʐɒ13 

(nữ nhân ). Chữ "câu" ở đầu các tiếng chỉ người này có khả năng liên quan 

với các từ chỉ tên người, chính là chữ thường đặt ở đầu tên người trong Bách 

Việt ngữ.

Toàn bộ đoạn trên trích từ 

sách của TQ, cho thấy chính các nhà nghiên cứu người Trung Quốc cũng đã 

thẳng thừng bác bỏ lối giải thích mang tính miệt thị, rằng tên gọi Giao Chỉ 

nghĩa là “ngón chân giao nhau” !

Các địa danh bắt đầu bằng 

tiếng Kẻ (như Kẻ Chợ, Cổ (như Cổ loa) có mặt dày đặc trên vùng đồng bằng 

bắc Bộ và Thanh Hóa, đều có quan hệ với các âm cô, cẩu, giao, gia… của các 

nhóm tộc Choang, Di ở TQ.

Sau đây phân tích kĩ hơn 

tên gọi Kẻ Chợ:

- Nhiều bài viết (như 

bài viết của GS Ngô Đức Thọ trên Văn hóa Nghệ An: 

[vanhoanghean.vn]

đã khẳng định Giao Chỉ 郊 

阯 chính là 

phiên âm của Kẻ Chợ:

Trên trang 

WEB : 

[tool.httpcn.com]; 

cũng chú chữ “giao郊” 

có thượng cổ âm là “ke?” (Xem phần “Cơ bản giải 

thích”, mục “Âm vận tham khảo”), âm này trùng với âm Việt cổ “kẻ”, gián tiếp 

khẳng định “giao chỉ”= “kẻ chợ”. 

- Âm thượng 

cổ của 郊 

theo Karlgren phục nguyên là 

ko ̆g 

, còn Vương Lực phục nguyên là 

keô, 

có lẽ dạng ko ̆g 

đã đưa đế âm “cổ”, còn dạng 

keô 

có thể đưa đến cả âm “kẻ” và “cổ”, cả cai dạng này đều cực kì thông dụng 

trong các địa danh ở đồng bằng Bắc Bộ, như Cổ Loa, Kẻ Lũ .v.v. xem thêm tư 

liệu : 

[vanhac.org] style="font-size: 9.0pt"> 

- Chợ tức 

“thị” 市 

Vương Lực khôi phục âm thượng cổ là 

ʑiə 

khá gần âm “chợ” của tiếng Việt, “chỉ” “阯 

hay 趾” 

cũng thế, Vương Lực khôi phục âm thượng cổ là 

tɕiə , 

Baxter khôi phục là 

tjəʔ , cũng gần với âm “chợ” của người Việt.

- Nảy ra 

câu hỏi vì sao người TQ khi lập chính quyền đô hộ lại đặt tên nước ta là 

“Giao Chỉ 交阯”. 

Theo phân tích của chúng tôi thì tên Giao Chỉ= Kẻ Chợ là do người ở vùng đất 

Ngô-Sở-Việt đã dùng để gọi đất nước Văn Lang từ lâu trước thời Tần, dựa theo 

tên của vùng kinh đô Văn Lang mà người Văn Lang gọi là Kẻ Chợ, người vùng 

Ngô-Sở-Việt thời Tiên Tần đã ghi âm “chợ” bằng chữ Hán “chỉ”, đến thời Hán 

khi thôn tính Văn Lang và đặt thành quận huyện thì người Hán cũng chỉ dùng 

lại tên và chữ có sẵn thời tiên Tần đó thôi. Chú ý là Sử Ký của Tư Mã Thiên 

và sách Quế Hải Ngu Hành Chí của Phạm Thành Đại đời Tống đều dùng chữ chỉ bộ 

phụ 阯, 

không phải chữ chỉ 趾 

là chân. Còn nghĩa “ngón chân” của 

趾 

thì tra Khang Hy tự điển cũng không hề có, không hiểu 

từ thời nào có cách giải thích tầm bậy “chỉ là ngón chân, nên giao chỉ là 

ngón chân giao nhau”. Phải chăng vì đã có chữ chỉ bộ thủ 

指 là 

ngón tay nên người ta liên tưởng ra chỉ 

趾 

bộ túc phải là ngón chân? trong khi thực ra nó có 

nghĩa là chân chứ không phải riêng ngón chân.

Chú ý câu 

"Mầy ở kẻ nào?" đã có trong Từ điển Việt Bồ La của A.D. Rhode, 1651 - nghĩa 

là "Quê bác ở đâu? ...", rõ ràng kẻ có nghĩa là “vùng”, “xứ”. Còn chợ thì 

Chỉ Nam Ngọc Âm có chú “Bang Kỳ - Kẻ Chợ khỏe bền muôn thu”, tức chợ là chỗ 

kinh đô, tương đương thị 

市 

trong chữ thành thị 城市, 

chứ không phải chỉ có nghĩa hẹp “chợ là chỗ mua bán”.

Bang kỳ: KẺ CHỢ khoẻ bền muôn 

thu

邦畿：几助劸卞門秋

(Ảnh từ các bản 

Chỉ Nam Ngọc Âm do GS Ngô Đức Thọ công bố

- Nhân tiện 

bàn thêm về tên thành "Cổ Loa 

古螺" 

thời An Dương Vương, đây chắc chỉ là phiên âm Hán của một tên Nôm, chữ Cổ ở 

đầu là từ chỉ địa danh, cũng là một dạng phiên âm của “kẻ”, chứ không có 

nghĩa là "cổ, cũ" như nhiều người hiểu lầm (thời An Dương Vương thành vừa 

mới xây xong, làm sao lại cổ được ?)

Tài liệu tham khảo:

"Về niên đại ra đời chữ Nôm Choang 

và chữ Nôm Việt" [Discussing about the history arising of Zhuang script 

and Nôm script], Tạp chí Hán Nôm [Han Nom Research Quartely], No. 1 

(104)/2011.

“Đi tìm lý giải khoa học về con số hơn bốn ngàn 

năm lịch sử Việt Nam” 

[In search for a scientific evidence for the 4,000 year history of 

Vietnam], Tạp chí Nghiên Cứu và Phát 

Triển [Journal of Research and Development], No. 5(82)/2010

"Đồng-Thái ngôn ngữ dữ văn hóa", Lý Cẩm Phương, 

Dân tộc xuất bản xã, Bắc Kinh - 2002.

“Từ điển chữ Nôm Tày”, Hoàng Triều Ân chủ biên, 

Trung tâm khoa học xã hội và nhân vǎn quốc gia, Viện nghiên cứu Hán Nôm, 

NXB Khoa học xã hội, Hà Nội - 2003.

Cổ Tráng tự tự điển “古壯字字典”, 

tổ trưởng tổ biên tập Tô Vĩnh Cần 

苏永勤, Quảng Tây 

Dân tộc Xuất bản xã. 1989. Bản điện tử (PDF). 

中国音韵学研究（ 

高本汉 

法语原著）Bernhard 

Karlgren Etudes Sur La Phonologie Chinoise (Stockholm 1915 - Gotembourg 

1926). Bản PDF. 

中上古汉语音的纲要、 

高本汉、 

齐鲁书社、 

济南。 

1987

The Austroasiatics in Ancient South China, 

梅祖麟言语学论文集。 

商务印书馆出本。2000。 

Trung nguyên âm vận (Chu 

Đức Thanh, 1324, bản scan không có thông tin năm 

in lại)

"A Handbook of Old Chinese 

Phonology" GS William Baxter (1992, New York, Berlin).

王 

力 

“古 

漢 

語 

字典”,Vương 

Lực “Cổ Hán ngữ tự điển”.

“從原始漢藏語到上古漢語-以及原始藏緬語的韻母演變” 

. 龔煌城 

Cung Hoàng Thành 

中央研究院 , 

第㆔屆國際漢學會議論文集語言組 2003.

中国少数民族语言 Trung Quốc thiểu số dân tộc ngữ ngôn, Tứ Xuyên Dân tộc 

Xuất bản xã. 1987. Bản điện tử (PDF). 

中国少数民族语言Trung Quốc thiểu số dân tộc văn tự. 1991, không có thông 

tin NXB và tác giả vì không có trang bìa. Bản điện tử (PDF).

Giáo trình Lịch sử ngữ âm tiếng Việt. Nguyễn Tài 

Cẩn, NXB Giáo Dục, Hà Nội. 1995

Nguồn gốc và quá trình hình thành cách đọc Hán 

Việt. Nguyễn Tài Cẩn. NXB Đại học Quốc gia , Hà Nội. 2000

Các trang mạng :

[www.guang.net]; 

bản đồ tỉnh Quý Châu

[vanhoanghean.vn]; 

[vanhac.org]; 

[www.viethoc.org]; 

[baike.baidu.com] lang="FR"> trang 

nghiên cứu về chữ Choang

[www.12edu.cn] lang="FR"> 

  fanzung

Nguồn: http://www.viethoc.org/phorum/read.php?20,56592,56611