Thần học thiêng liêng (tiếp theo)

 

Một vài nhận xét

Rảo qua một lượt những học thuyết trên, chúng ta nhận ra ai nấy đều tin vào một tiến trình nên thánh. Nghĩa là chỉ có thể nên thánh dần dần, từng bước một. Và như thế, xem ra có thể phác họa những bước tiến đó.

Bước tiến dễ được đồng hóa với bậc thang tri nghiệm, nghĩa là huyền thức càng sâu, thì thánh thiện càng cao. Và như thế, có gì giống quan điểm của Ấn giáo, Phật giáo. Với Ấn giáo, Phật giáo, giải thoát là ở một huyền thức, Samâdhi. Chính Samâdhi cũng tiến từng nấc một.

Nếu toàn thiện là một với tri nghiệm ở đỉnh chót, thì hẳn chỉ kẻ chiêm chuyên nghiệp mới có khả năng nên thánh, ít là nên thánh cao. Và như thế, các sứ giả Tin mừng, dù vì Chúa mà gian khổ đến đâu, thậm chí liều thân nữa, sao có được may mắn đó? Thật "vô lý chi thậm"!

Sau này, thần học có quan tâm đến đạo đức thật, chứ không tri nghiệm suông. Có điều huyền thức vẫn được đề cao, và đạo đức được thang bậc hóa theo lý, chứ chưa được trình bày theo chuyển biến tâm lý thật sự.

Một khi sau này hai lược đồ Tam đạo (Thanh-Minh-Hiệp) và Tam bộ (Khởi-Tiến-Thành) song hành với nhau trong suy tư, người ta cũng đặt cận kề cả nghiệm tri lẫn đức hạnh. Có điều như trong Tiên sa Avila và Yoan Thánh giá, nghiệm tri vẫn ở vị thế số một, nếu không nói là độc tôn, trong khi đạo đức chỉ được trình bày trong liên đới với nó thôi.

Về đạo đức, người ta vẫn nhấn vào đức Ái như Phaolô. Nếu đức Ái là quan trọng nhất, thì nên thánh phải là vì Chúa hơn là vì chính sự lành thánh của mình. Theo kinh nghiệm, cả thánh thiện bản thân và vinh quang của Chúa luôn đi đôi với nhau trong tâm ý. Thế nhưng ở giai đoạn đầu, người ta khát khao nên thánh nhiều hơn, trong khi ở giai đoạn cuối, người ta lại tìm Chúa, chứ nên thánh không còn là bận tâm chính nữa.

Nếu bước tiến là từ nên thánh đến tìm Chúa, thì bước tiến ấy cũng là từ đạo đức đắc thủ (vertu acquise) sang đạo đức thiên phú (vertu infuse). Nghĩa là hồi đầu, người ta tưởng như nên thánh là nhờ cố gắng và trong khả năng của mình. Nhưng khi vào sâu rồi, người ta mới cảm nhận sự bất lực để chỉ trông vào Chúa thôi. Cũng hồi đầu, người ta mỏi tay kín nước giếng để tưới tẩm vườn cây thánh thiện, để cuối cùng, khu vườn ấy được tưới quá tốt chỉ bằng những cơn mưa (Tiên Sa Avila dùng hình ảnh Tưới để phân biệt bốn cấp suy chiêm, Xx. Tự Truyện, ch.11).

Ðắc thủ và thiên phú khác nhau bằng khoảng cách quá lớn, khoảng cách giữa Người làm và Trời làm. Tu đức xưa nói đến Ðắc thủ và Thiên phú trong chiêm niệm. Thiết tưởng nên nối dài hai chuyên tính sang cả hành động nữa, để cuộc sống thành một dưới hai mặt chiêm và hành. Nghĩa là có toàn thiện thủ đắc và toàn thiện thiên phú nó phải thiện toàn hơn hẳn. Và sự toàn thiện hai cấp hay hai loại ấy diễn ra dưới hai mặt chiêm và hành, với sự nghiêng về hành cho tông đồ, nghiêng về chiêm trong đan tu.

Chúng ta sẽ trở lại vấn đề này ở chương 30.

Riêng về ý thức, dù trong đời sống hành hay chiêm, bước tiến hẳn là từ nên thánh làm giàu sang nên thánh làm nghèo. Bắt đầu, người ta lo ương trồng các đức và thu nhập ân sủng. Nhưng rồi người ta sẽ hiểu ra: vấn đề chính là Vét rỗng, sao không còn tưởng mình Có gì, Là gì nữa, mà CHẲNG ÐÁNG GÌ trước Chúa. Chỉ khi tôi bé lại tới số KHÔNG ấy, Thần khí hết vướng vít mới có thể vào cuộc toàn phần, hầu biến tôi thành kiệt tác phẩm.

Nói cho đúng ra, lúc khởi đầu, không nên đi ngay vào con đường tin tưởng đến Buông mặc (abandon), vì nếu bị hiểu sai, phó thác sẽ thành ỷ lại, khiến ta không cố công nên thánh, cố rèn nhân cách, cố luyện sự tự chủ và đạo đức bản thân (vertu personnelle). Chờ khi cố gắng đã quen, các đức đã có gì vưng vững, ta sẽ bớt dần phần mình để tăng dần phần Chúa. Ðây là ý thức về sự bất lực và thiếu thốn để dễ buông mình trong tay Chúa. Có thế, Chúa mới hành động nổi. Chứ cứ ỷ vào mình, tôi sẽ kiêu ngạo lên, và cái Tôi quá lớn làm nghẽn lối của Chúa.

Cũng nên nhớ, trong tiến trình nên thánh, quan trọng nhất là cái trớn đầu. Trớn yếu là của kẻ chỉ muốn bớt tội và tránh địa ngục, khiến không thể tiến xa. Riêng kẻ, do sự thôi thúc của ân sủng, muốn làm thánh và hiến thân hoàn toàn cho Chúa, chính kẻ ấy mới trên đà nên thánh thật sự, và lược đồ dù Ba đường hay Ba bước cũng chỉ áp dụng được cho họ mà thôi. Vâng, miễn là quyết định ban đầu ấy nghiêm túc và do thúc đẩy của Thần khí, miễn là họ kiên trì, đi đúng lối và đủ thời gian, thì thế nào rồi họ cũng qua minh đạo vào hiệp đạo.

Sau đây, chúng ta sẽ lần lượt bàn giải và bàn giải mạch lạc về tiến trình nên thánh ở những mặt khác nhau của nó. Thế nào cũng phải chia tiến trình ấy thành những giai đoạn, nhưng nên hiểu rằng sự phân chia ấy chỉ mang tính chỉ dẫn (indicatif) thôi. Vì thật ra, những gì nói đến trong mỗi giai đoạn cũng gặp phần nào trong các giai đoạn kia nữa. Như thanh luyện chẳng hạn. Thêm vào đấy, sự "đốt giai đoạn" có thể xảy ra: Một kẻ đang sống buông thả có thể bỗng nhiên được mang tới cao đỉnh của chiêm, nhờ đó biến đổi hẳn, như Tiên sa Avila cho biết...

(Còn tiếp)

- Trích từ tác phẩm "Thần Học Thiêng Liêng" của Lm. Hoành Sơn - Hoàng Sỹ Quý, SJ.

Nguồn: https://vntaiwan.catholic.org.tw/syquy/thlieng.htm